جای خالی استفاده از فناوری های نوین در زمان آتش سوزی طبیعت
آتش در جان جنگل روایت زخم های خاموش طبیعت ایران
مهندس وب: از بوی خاک سوخته در دامنه زاگرس تا خاموشی ارسباران، حریق ها فقط درخت نمی سوزانند؛ قسمتی از تاریخ طبیعی ایران را با خود می برند و با تکرار حریق های گسترده در جنگل های ایران، نگاه ها به طرف تکنولوژی های جدید همچون پهپادهای حرارتی، نقشه برداری ماهواره ای و سیستم های هشدار هوشمند دوخته شده است. اما آیا این ابزارها واقعا به کار گرفته می شوند؟
به گزارش مهندس وب به نقل از ایسنا، بوی خاک سوخته، سکوت سنگین کوه، صدای دوردست پرنده ای که دیگر لانه ای ندارد… این ها نشانه هایی هستند از زخمی که هر سال بر تن طبیعت ایران می نشیند. شعله هایی که از دل خاک خشک و تشنه زاگرس، از دامنه های خفته ارسباران، از درختان خمیده گلستان و بلوط های بی پناه فارس زبانه می کشند، فقط چوب و برگ نمی سوزانند؛ آنها قسمتی از حافظه سبز این سرزمین را با خود می برند.
هر تابستان، آتش میهمان ناخوانده جنگل های ایران است. گاه از بی احتیاطی، گاه از سودجویی و گاه از دل گرمای بی رحم زمین شعله می کشد و در نبود تجهیزات کافی، آموزش محلی و اراده ملی، بسادگی خاکستر بر جا می گذارد و می گذرد.
جنگل های ایران، خصوصاً در نواحی شمالی، زاگرس و جنوب غرب کشور، طی دهه های اخیر بارها طعمه آتش شده اند. عواملی چون خشکسالی، افزایش دما، سوءمدیریت منابع طبیعی، نبود تجهیزات پیشرفته اطفای آتش سوزی و گاه عوامل انسانی، موجب تکرار فاجعه بار این حریق ها شده است.
از مهم ترین حریق های جنگلی ایران در دو دهه اخیر می توان به جنگل های زاگرس اشاره نمود که هر تابستان طعمه آتش سوزی می شود و هزاران هکتار از جنگل های بلوط ایران، هر سال در تابستان می سوزند.
جنگل های زاگرس با گونه های منحصربه فرد، سالانه ۳۰ هزار هکتار از پوشش خودرا در اثر حریق از دست می دهند. در سالیان ۱۳۸۳، ۱۳۸۹، ۱۳۹۹ جنگل گلستان در آتش غفلت انسانی سوخت به شکلی که در تابستان در سال ۱۳۸۳، بالاتر از ۶۰۰۰ هکتار از پارک ملی گلستان در آتش سوخت. حریق های مکرر در این پارک، زیستگاه گونه هایی چون پلنگ، شوکا و خرس قهوه ای را در معرض خطر قرار داده است.
جنگل های هیرکانی (مازندران و گیلان) نیز گرچه رطوبت زیاد این نواحی مانع از حریق گسترده است، اما خشکسالی سالیان اخیر موجب افزایش موارد حریق شده است، خصوصاً در سواحل شرقی دریای خزر. علاوه بر آن بالاتر از ۸۰۰۰ هکتار از جنگل های بلوط در مناطق کوهستانی شهرستان قیروکارزین، کازرون و فیروزآباد در کمتر از دو هفته طعمه آتش سوزی شد و نبود بالگرد آب پاش، دسترسی سخت، و باد شدید عملیات اطفا را دشوار کرد. حریق جنگل های جنوب فارس – بهار و تابستان ۱۳۹۹ و جنگل های ارسباران در شمال شرق آذربایجان شرقی در تابستان سالیان ۱۳۹۸ و ۱۴۰۲ از دیگر نمونه های این فاجعه زیست محیطی است.
عوامل اصلی این فاجعه زیست محیطی کارهای انسانی مانند آتش روشن کردن دامداران، شکارچیان، زمین خواران، خشکسالی و کمبود امکانات است. افزایش دما و تغییر اقلیم، خشکسالی های پی در پی و کاهش رطوبت خاک و پوشش گیاهی، بی توجهی به آموزش جوامع محلی و دامداران، نبود تجهیزات تخصصی اطفای آتش سوزی هوایی (مانند هواپیما و بالگرد آب پاش) نیز در حریق جنگلها بی تاثیر نیست. نبود سامانه پایش هوشمند (ماهواره ای و زمینی) نیز از دیگر دلایلی توسعه بروز این فاجعه است.
آتش سوزی هایی که در سابقه تاریخی بشر به یادگار ماند
این پدیده محدود به ایران نمی شود و دامنه آن به قدری وسیع شده که حریق های جنگلی، در خیلی از کشورها به بحرانی بی سابقه تبدیل گشته اند. عواملی مانند تغییرات اقلیمی، خشکسالی، سوءمدیریت منابع طبیعی و دخالت های انسانی، آتش را به عنصری نگران کننده در اکوسیستم های طبیعی مبدل کرده اند.
تعدادی از حریق ها چنان گسترده و فاجعه بار بوده اند که نامشان در حافظه زیست محیطی بشر ماندگار شده است نمونه های آن به این شرح است:
حریق سیاه (Black Saturday) – استرالیا، ۲۰۰۹
در فوریه ۲۰۰۹، ایالت ویکتوریا در جنوب استرالیا شاهد مرگبارترین حریق تاریخ خود بود. این حادثه جان ۱۷۳ نفر را گرفت، بالاتر از ۴۵۰ هزار هکتار را نابود کرد و هزاران خانه را به خاکستر تبدیل نمود. علت اصلی این آتش سوزی، گرمای بی سابقه، خشکسالی و بادهای شدید اعلام گردید.
فاجعه آمازون – برزیل، ۲۰۱۹
در سال ۲۰۱۹، بالاتر از ۷۴ هزار مورد حریق در جنگل های بارانی آمازون ثبت شد؛ جنگل هایی که به عنوان "ریه های زمین" شناخته می شوند. بخش عمده ای از این آتش ها عمدی و توسط کشاورزان و قاچاقچیان چوب برای پاک سازی زمین انجام شد. این فاجعه جهانی، نابودی گسترده تنوع زیستی و افزایش انتشار گازهای گلخانه ای را در پی داشت.
کمپ فایر – کالیفرنیا، آمریکا، ۲۰۱۸
کمپ فایر، ویرانگرترین حریق تاریخ ایالت کالیفرنیا بود که در نوامبر ۲۰۱۸ شروع شد. در این حادثه، ۸۵ نفر جان باختند، شهر "پارادایس" حدودا بطور کامل نابود شد و بالاتر از ۱۸۰۰۰ سازه فرو ریخت. علت حادثه به نقص فنی در خطوط برق نسبت داده شد.
آتش سوزی های ترکیه – ۲۰۲۱
در تابستان ۱۴۰۰ (۲۰۲۱ میلادی)، بالاتر از ۲۰۰ هزار هکتار از جنگل های مدیترانه ای ترکیه در آتش سوخت. این حریق ها که عمدتا در سواحل جنوبی رخ داد، روستاهای زیادی را ملزم به تخلیه کرد و حیات وحش را به شدت تحت تأثیر قرار داد.
آتش سوزی های سیبری – روسیه، ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳
در سالیان اخیر، جنگل های تایگا در سیبری با گسترده ترین حریق های تاریخ خود مواجه گشتند. وسعت این حریق ها از خیلی از کشورها بزرگ تر بود و میزان آلودگی ناشی از دود آن حتی به آمریکا و کانادا نیز رسید. علت اصلی: گرمایش زمین، یخ زدایی و بی توجهی به هشدارهای زیست محیطی.
ما آتش را به جان جنگل انداختیم و طبیعت نیز نتایج زیست محیطی حریق های جنگلی را دامنگیر ما می کند؛ پیامدهایی چون «از بین رفتن تنوع زیستی، گونه های جانوری و نابودی پوشش گیاهی و فرو ریختن اکوسیستم ها»، «افزایش گازهای گلخانه ای ناشی از سوختن درختان و انتشار گاز دی اکسیدکربن در جو»، «تخریب منابع آبی و خاکی، فرسایش خاک، آلودگی منابع آب و کاهش حاصل خیزی زمین»، «آلودگی هوا و تهدید سلامت انسان ناشی از دود و ذرات معلق» و « شتاب در تغییرات اقلیمی».
فناوری هایی که به تنظیم رفتار بشر با طبیعت کمک می کند
حریق ها حلقه ای از بحران را تقویت می کنند؛ زمین گرم تر، خشکتر و آتش گیرتر می شود. فناوران نیز در این حوزه دست به کار شدند تا بتوانند در جهت کاهش آلام محیط زیست شکننده کاری انجام دهند ولی نگاهی به فناوری های مهار حریق جنگلها در ایران نشان داده است که در بین ضعف تجهیزات، امیدهای نوآورانه سرباز رده است.
کوله پشتی های آبرسان
این کوله پشتی مخزن های قابل حمل هستند که با فشار دستی آب را پاشش می دهند. این ابزار مناسب برای مناطق دور از دسترس خودرویی است و محدودیت آن نیاز به پر کردن مداوم آب دارد و این محدودیت خصوصاً در مناطق گرم و خشک سبب کاهش کارآیی این ابزار می شود.
پهپادهای پایش حرارتی
برخی استانها مانند فارس، گلستان و لرستان اخیراً از پهپادهای مجهز به دوربین حرارتی برای شناسایی و پایش آتش بهره برده اند. مزیت مهم ایت پهپادها در تشخیص فوری کانون های حرارتی، ثبت موقعیت حریق است ولی با چالش به کارگیری محدود، نبود زیرساخت دائمی مواجهند.
نقشه برداری ماهواره ای و پایش با تصاویر Sentinel-2
داده های ماهواره ای رایگان (مانند Sentinel و MODIS) توسط برخی دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی جهت بررسی شدت سوختگی، ارزیابی خسارات و پیش بینی خطرات استفاده می شود ولی این فناوری در سطح پژوهشی باقیمانده و هنوز به پروسه اجرائی پایدار در سازمان جنگلها تبدیل نشده است.
بالگردهای آب پاش (هلی برد)
استفاده محدود از بالگردهای نیروی هوافضای سپاه، ارتش یا هلال احمر در مواقع بحرانی از دیگر زیر ساخت های موجود در کشور است ولی مشکل بزرگ آن کمبود شدید بالگرد مخصوص اطفای حریق، نبود بالگرد با سیستم سبد آب پاش (Bambi Bucket) استاندارد است.
سامانه های هشدار سریع (در حال توسعه)
برخی استانها درحال آزمایش سیستم های هشدار آتش با اتصال به ایستگاههای هواشناسی و داده های حرارتی ماهواره ای هستند. این زیر ساخت نیز هنوز در مراحل اولیه قرار دارند و نیازمند شبکه سراسری و اتصال به سیستم های تصمیم گیر هستند.
تجهیز ناوگان بالگردهای آب پاش، سرمایه گذاری در سامانه ملی پایش و هشدار حریق با استفاده از AI، داده های ماهواره ای و IoT، ایجاد پایگاه پهپادی در مناطق پرخطر، انتقال فناوری از کشورهایی مثل استرالیا، کانادا، یونان یا ترکیه و توسعه سیستم های مردمی گزارش آتش بوسیله اپلیکیشن های موبایل از رویکردهایی است که می تواند کشور را برای اطفا سریع تر آتش سوزی جنگلها یاری کند.
آن چه در این گزارش مرور شد، تنها مجموعه ای از آمارها و حوادث نبود؛ بلکه تصویر روشنی است از زخمی عمیق بر پیکر طبیعت ایران. تکرار حریق های جنگلی، از زاگرس و گلستان تا ارسباران و هیرکان، نشان داده است که بحران، مقطعی و محدود نیست؛ بلکه ساختاری، مزمن و نیازمند اقدام فوری است.
در صورتیکه جهان با استفاده از تکنولوژی های جدید، سیستم های هشدار سریع، پهپادهای هوشمند و همکاریهای فراملی، گام هایی بلند برای مهار حریق های جنگلی برداشته است، در ایران بازهم کمبود تجهیزات، پراکندگی اقدامات، ضعف در آموزش و عدم پیوست فناوری به سیاست گذاری، مانعی جدی بر سر راه مقابله مؤثر با این فاجعه زیست محیطی است.
حال بالاتر از هر زمان دیگری روشن است که فقط نمی توان آتش را بعد از شعله ور شدن خاموش کرد. باید آنرا قبل از آغاز، در نقطه شروع خطر، و با چشم تیزبین علم و فناوری دید و مهار کرد. جنگلها نه فقط سرمایه های طبیعی که تکیه گاه حیات انسانی اند. نجات آنها، فقط وظیفه سازمانی نیست؛ مسئولیتی ملی و نسلی است اما قبل از آن این پرسش مطرح می شود که پرسش اینجاست که آیا ما آماده هستیم، قبل از آنکه خاکستر تنها چیزی باشد که از جنگل هایمان باقی مانده؟
منبع: مهندس وب
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب